του Αθανάσιου Θεοδωράκη
Ο δημόσιος διάλογος είναι έντονος, ενίοτε οξύς, αλλά χωρίς πειστικές προτάσεις εναλλακτικής πολιτικής. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα και η αντιπολίτευση δεν θέλει να αναλάβει το βάρος της διακυβέρνησης. Φαίνεται απλουστευμένο, αλλά η κατάσταση έτσι μεταφράζεται. Η κοινωνία αμήχανη, οργισμένη, απογοητευμένη. Τα υπάρχοντα κόμματα είναι αποδεκατισμένα, με ηγεσίες φθαρμένες, το κενό πολιτικής είναι έκδηλο, ωστόσο τα νέα προβλήματα είναι έντονα. Χρειαζόμαστε το νέο, το αυθεντικό, το αληθινό. Οπως επεσήμανε ο Γ. Βούλγαρης στα Νέα, «Το σίγουρο είναι ότι οδεύοντας στη μεταμνημονιακή εποχή, η κοινωνία αναζητεί καινούργιες πολιτικές δυνάμεις για να απευθύνει αυτά της τα αιτήματα.»
Η κρίση είναι παρατεταμένη και οι συνέπειές της ορατές. Και δεν είναι βέβαια μόνο οικονομική, τώρα φαίνεται καθαρά η έλλειψη αρχών και η αποτυχία της πολιτικής. Η συνταύτιση συμφερόντων μεταξύ των επαγγελματιών της πολιτικής και των χρηματοπιστωτικών παραγόντων, είναι ένα χειροπιαστό δείγμα της δραματικής εξέλιξης που συντελέστηκε σε εθνικό, ευρωπαϊκό, αλλά και διεθνές επίπεδο. Η αδυναμία ανασύστασης της σοσιαλδημοκρατίας, έλκει την καταγωγή της όχι μόνο στα αβυσαλέα ελλείμματα και στη συρρίκνωση της πίττας, αλλά και σε αυτήν την συνταύτιση. Τόσο το οικονομικό, όσο και το ηθικό μέρος, πάσχουν, γι’ αυτό η επιχείρηση ανασύστασης της κεντροαριστεράς με παλιούς όρους, δεν είναι δυνατή. Δεν είναι θέμα βολονταρισμού, ούτε μικρών ή μεγάλων κομμάτων, μνημονίου ή αντιμνημονίου… κοκ. Και δεν υπεισέρχομαι σε θέματα θεωρητικής ανάλυσης περί αυθεντικών μοντέλων, απομίμησης ξένων και άκριτης μετεμφύτευσής τους στον ελλαδικό χώρο. Ήδη, από το 1985 οι αναλύσεις έδειχναν την εύκολη οδό που θα ακολουθούσε η χώρα, η κοινωνία, η οικονομία (βλ. Περιοδικό «Les temps modernes», ειδικό τεύχος για την Ελλάδα, με τίτλο La Grèce en mouvement, No 473, υπό τον συντονισμό του Κ. Βεργόπουλου).
Τώρα όμως, ενδιαφέρει ένα νέο πρόταγμα, δηλαδή στην ουσία μια άλλη πολιτική ζωή, με ουσιαστικό περιεχόμενο, με νέους θεσμούς, μια δημοκρατικά υπεύθυνη παραδοχή, ανάγνωση και έκφραση των κοινωνικών αναγκών και όχι οι προσωπικές κινήσεις, ή οι νέες συνεργασίες γύρω από τα απομεινάρια του παρελθόντος, ή τα «κόμματα των υπουργών». Τα τελευταία εκφράζουν ό,τι χειρότερο, δηλαδή την μετάλλαξη των παλιών πελατειακών, προσωποπαγών, αρχηγικών κομμάτων, σε καθαρά ιδιωτικές επιχειρήσεις πολιτικής επιβίωσης.
Το νέο στον δημόσιο χώρο, για να πετύχει, θα εκφραστεί αυθόρμητα, από κάτω, άδολα, αλλά και ριζοσπαστικά. Θα εκφράζει βαθιές κοινωνικές ανάγκες και κυρίως αλλαγές αντιλήψεων, θα εκπροσωπεί μια νέα αντίληψη περί του δημοσίου βίου και του κοινού αγαθού και θα πρέπει να έχει αφομοιώσει τα μαθήματα της κρίσης, τόσο για τον πολίτη και την κοινωνία, όσο και για τους θεσμούς. Οσο κι αν σχετικοποιεί κανείς τις δημοσκοπήσεις, τα μηνύματα είναι καθαρά: « Το «τέλος εποχής» για το πολιτικό σύστημα και τα κόμματα της χώρας καταγράφει η έρευνα κοινής γνώμης της Marc, που πραγματοποιήθηκε για το «Έθνος της Κυριακής». Οι πολίτες εμφανίζονται απογοητευμένοι από την πολιτική κατάσταση που επικρατεί και προβλέπουν για το 2013 αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού σε ποσοστό 81,4%».
Ποιες είναι οι νέες ανάγκες σήμερα; Πρώτα η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών με σεβασμό στο περιβάλλον, η δημιουργία εκ νέου του δημοσίου χώρου, κυρίως της διοίκησης, με έλεγχό του από υπεύθυνους θεσμούς και τους πολίτες, η αναδιανομή του πλούτου μέσα από ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα, η εθνική πολιτική αλληλεγγύης με στόχο την ανάδειξη της ανθρωπιάς, η δημιουργία θέσεων εργασίας για ανέργους και κυρίως για τη νέα γενιά (κοινωνικές πολιτικές, αγροτική παραγωγή, επιχειρηματικότητα)… Η χώρα μας έχει πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα κι αυτά πρέπει να αξιοποιηθούν με γνώμονα τα εθνικά συμφέροντα και τα δικαιώματα των μελλοντικών γενεών.
Χρειάζεται όμως ένα σχέδιο. Θα χρειασθούν δέκα χρόνια σκληρής εθνικής προσπάθειας, Μόλις φτάνουμε στο διά ταύτα, κολλάμε, αναμασάμε τα παλιά, τα γνωστά της κεντρο-δεξιο-αριστεράς. Αλλά και οι νέες τάσεις (π.χ. οικολόγοι), δεν χαρακτηρίζονται για τη σαφήνεια των προτάσεών τους. Οχι ότι δεν υπάρχουν αποχρώσεις, αλλά όλα αυτά, μπροστά στο εύρος των σημερινών εθνικών αναγκών, μοιάζουν μικρά, ασήμαντα, ευτελή και κυρίως ταυτισμένα με την εποχή που τέλειωσε.
Η Μεταμόρφωση της χώρας θα αρχίσει από την πολιτική, εκεί είναι το κλειδί των εξελίξεων, από εκεί θα προκύψουν οι νέες δημόσιες πολιτικές, οι νέες προτάσεις. Δεν αρκούν οι συγκυριακές συνεργασίες, δεν αξίζει να επαναλάβουμε τα πιθανά σχήματα, αφού δεν πείθουν. Χρειαζόμαστε ένα νέο ξεκίνημα, ένα νέο Σύνταγμα κι όχι απλά αναθεώρηση του υπάρχοντος. Αυτό σημαίνει διοργάνωση άμεσα εθνικού συντακτικού Δημοψηφίσματος και ανασυγκρότηση του δημόσιου βίου σε νέα βάση. Η κρίση δημιούργησε μια νέα κατάσταση, δεν είναι δυνατή, ούτε επιθυμητή πλέον η επιστροφή στο παλιό καθεστώς, τώρα είναι ευκαιρία για υπερβάσεις και όχι για ίντριγκες επιβίωσης του υπάρχοντος πολιτικού προσωπικού. Η πολιτική και η δημοκρατία, ως ανώτατα συλλογικά αγαθά, χρειάζονται διαρκή κατάκτηση, αξίες, πρότυπα και κυρίως αποτελέσματα κοινωνικώς αποδεκτά. Ολα αυτά πρέπει να τα ξανασκεφθούμε, να τα συζητήσουμε, να τα πραγματώσουμε, αλλιώς τα πάσης φύσεως άκρα θα κυριαρχούν για πολύ καιρό.
Προτείνω τη διενέργεια τώρα ένός Δημοψήφισματος κάθαρσης και αλήθειας, με στόχο την αλλαγή του Πολιτεύματος. Σε συνθήκες ξέφρενης παγκοσμιοποίησης το Πολίτευμα που παρουσιάζει τα καλύτερα πλεονεκτήματα (νομιμοποίηση, συμμετοχή των πολιτών, αποτελεσματικότητα), είναι αυτό της Προεδρικής Δημοκρατίας.
Παράλληλα πρέπει να δούμε την κατεύθυνση και το περιεχόμενο της πολιτικής. Η πολιτική, η οικονομία, η διοίκηση, όλοι χωρίς εξαίρεση, ξέχασαν εντελώς αυτόν που θα ’πρεπε να υπηρετούν: Τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, ο πολίτης, πρέπει να είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος των δημοσίων πολιτικών. Το σημερινό οικονομικό και πολιτικό σύστημα λειτουργεί αυτόνομα, έχει απομακρυνθεί από την κοινωνία και τα προβλήματά της κι έχει αναγάγει ως αυτοσκοπό την επιβίωσή του.
Δεν υπάρχει περίπτωση να βρεθεί λύση με τη σημερινή πολιτική κατάσταση, λείπει η δύναμη της πειθούς, της δικαιοσύνης, της δημιουργικότητας. Οι κοινωνικές αδικίες είναι κατάφωρες, οι ανισότητες έγιναν προκλητικές, ενώ η δημόσια διοίκηση και η αγορά, όπως λειτουργούν σήμερα, δεν ενδιαφέρονται για την επίλυση των μεγάλων κοινωνικών ζητημάτων. Οι πολιτικές που αφορούν τα δημόσια αγαθά, υπακούουν στη λογική των κερδοσκόπων, στον άκρατο και άνισο ανταγωνισμό, στην μονοδιάστατη ανάπτυξη που έφερε την καταστροφή. Κι όμως, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, έχουμε ανάγκη από μια διοίκηση και από μια αγορά στην υπηρεσία των ανθρώπων.
Η Δημοκρατία, η Πολιτεία, πρέπει να ξαναβρούν την κοινωνική τους αποστολή και περιεχόμενο. Το ζητούμενο σήμερα είναι η κοινωνική χρησιμότητα και η ανθρώπινη διάσταση της πολιτικής. Αρχές και αξίες, δικαιώματα και υποχρεώσεις, ποιότητα ζωής και περιβάλλον, βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, όλα πρέπει να τα ξανασκεφθούμε. Είναι εξαιρετικώς επείγον να συμφωνήσουμε και να δημιουργήσουμε επιτέλους μια République, μια Πολιτεία Αξιοπρέπειας και μια Δημοκρατία Ανθρωπιάς. Αυτό συνεπάγεται εμπέδωση αρχών, ήθους, υπεύθυνη συμπεριφορά και κράτους δικαίου.
Το παλιό σύστημα τέλειωσε και τώρα πρέπει να φτιάξουμε το νέο. Κράτος, οικονομία, κοινωνία, πολιτική, νοοτροπίες και πρακτικές, σε μια νέα σύνθεση με επίκεντρο τον άνθρωπο. Κι η Ελλάδα έχει αστείρευτες υλικές και πνευματικές δυνάμεις, το ιστορικό πολιτιστικό βάθος του ελληνισμού, μας οπλίζει με μοναδική εμπειρία και δύναμη για δράση και έμπνευση. Η βαθιά κρίση αυτού του κράτους, αυτής της οικονομίας και της σημερινής κοινωνίας, θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου πολιτικού συστήματος, σε μια άλλη αντίληψη της πολιτικής, μια άλλη αντίληψη των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή σε μια δημοκρατική Πολιτεία των Ελλήνων, σε μια Δημοκρατία Ανθρωπιάς και Αξιοπρέπειας. Σε ένα νέο Πολίτευμα, που θα αποτελεί απάντηση στο σημερινό αδιέξοδο, αλλά και φάρο, ταυτόχρονα, για τον νέο κόσμο που έρχεται. Η Μεταμόρφωση της χώρας θα αρχίσει από την πολιτική. Αυτό είναι επείγον, αυτό έχει ενδιαφέρον για τους Έλληνες, για την Ελλάδα, για την Ευρώπη. Εκεί πρέπει να επικεντρωθούμε. Καλή Χρονιά…
*Ο Αθανάσιος Θεοδωράκης είναι πολιτικός επιστήμονας. Το νέο βιβλίο του, Εξαιρετικώς επείγον. Πολιτεία και Δημοκρατία Ανθρωπιάς, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μανιφέστο.
