Σιωπηλή επιδημία
Η οστεοπόρωση σήμερα αποτελεί σιωπηλή επιδημία γιατί όταν γίνουν εμφανή τα συμπτώματά της ( κατάγματα πηχεοκαρπικής ,κάταγμα σπονδυλικής στήλης κάταγμα ισχίου) είναι πολύ αργά αφού είναι δυνατόν να οδηγήσει τότε και στο θάνατο.

Τι είναι οστεοπόρωση
Η οστεοπόρωση είναι η σημαντικού βαθμού ελάττωση της οστικής μάζας που συνοδεύεται από αρχιτεκτονικές μεταβολές του οστού και μείωση της μηχανικής του αντοχής με αποτέλεσμα την πρόκληση καταγμάτων χαμηλής ενέργειας.

Συμπτώματα οστεοπόρωσης
Η εμφάνιση των παθολογικών αυτών καταγμάτων, δηλαδή θραύσης των οστών με ασήμαντες πτώσεις ή και ακόμα χωρίς κανένα τραυματισμό, γίνεται βέβαια σε προχωρημένο στάδιο του νοσήματος. Επομένως είναι πολύ πιθανό μία γυναίκα να πάσχει από οστεοπόρωση από πολλά χρόνια και να το αγνοεί, εφόσον ακόμα δεν έχει σπάσει κανένα οστό.
Τα συμπτώματα και οι παραμορφώσεις που εμφανίζονται στην οστεοπόρωση είναι κυρίως από την σπονδυλική στήλη. Απώλεια αναστήματος, κύφωση, προβολή της κοιλιάς, συγκάμψεις των άκρων, μόνιμος πόνος στην πλάτη και τη μέση, ψυχολογικά προβλήματα και κακή ποιότητα ζωής. Το 19.2% των Ελληνίδων ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών έχουν εγκατεστημένη οστεοπόρωση με σπονδυλικές παραμορφώσεις. Σε αναλογία 2.1 εκατομμυρίων γυναικών άνω των 50 ετών αναλογούν περίπου 400.000 γυναίκες με εγκατεστημένη σπονδυλική οστεοπόρωση. Το 30% των γυναικών ηλικίας μεγαλύτερης των 50 (600000) έχουν παθολογικά χαμηλή οστική πυκνότητα. . Είναι επίσης ανησυχητικό ότι τα οστεοπορωτικά σπονδυλικά κατάγματα συνδέονται με αυξημένη θνητότητα (περίπου 9 φορές μεγαλύτερος κίνδυνος από συνομήλικες γυναίκες χωρίς κατάγματα). Ο κίνδυνος του θανάτου μετά την εγχείρηση φθάνει το 30%. Το κάταγμα του ισχίου είναι επομένως η δραματικότερη και πιο επικίνδυνη εκδήλωση της οστεοπόρωσης. Μόνο το 30% των ασθενών αυτών επανέρχεται στην αρχική του κινητική δραστηριότητα και την ίδια ποιότητα της ζωής που είχε πριν το κάταγμα. Το κάταγμα του ισχίου συμβαίνει κυρίως σε υπερήλικες (άνω των 80 ετών) , ενώ τα κατάγματα του περιφερικού άκρου της κερκίδας, δηλαδή του καρπού, είναι επίσης συνηθισμένα στις νεότερες οστεοπορωτικές γυναίκες, σε περίπτωση δε που παρουσιασθούν επιβάλλεται η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία. Οι πρώτες συνήθως εκδηλώσεις της οστεοπόρωσης στον περιφερικό σκελετό εμφανίζονται στην περιοχή του καρπού. Αν και οι σχετικά νέες γυναίκες δεν συνδέουν το κάταγμα αυτό με οστεοπόρωση πρέπει να γίνεται προληπτικός έλεγχος. Τα σπονδυλικά οστεοπορωτικά κατάγματα είναι το συνηθέστερο σύμπτωμα της οστεοπόρωσης. Η πρόκλησή τους δεν απαιτεί πτώση ή σημαντική βία και έτσι μπορεί να
συμβούν σε μία γυναίκα χωρίς καν να το αντιληφθεί. Πολλές γυναίκες σε τυχαίο ακτινολογικό έλεγχο της σπονδυλικής στήλης βρίσκεται να έχουν παλαιά σπονδυλικά κατάγματα, τα οποία αγνοούν και δεν μπορούν να τα συνδέσουν με συγκεκριμένο τραυματισμό. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις τα σπονδυλικά κατάγματα συνοδεύονται από έντονο πόνο και καθηλώνουν την ασθενή στο κρεββάτι για τουλάχιστον ένα μήνα

Τι πρέπει να κάνουν οι γυναίκες μετά τα 50 έτη ζωής
Είναι απαραίτητο να επισκεφθούν κάποιο ορθοπαιδικό που ασχολείται με την οστεοπόρωση και να ελεχθούν κλινικά ( τόσο να εξετασθούν , όσο και να ληφθεί ένα πλήρες ιστορικό) και αναλόγως να προβούν σε ακτινολογικό έλεγχο στην σπονδυλική στήλη ( ΟΧΙ στην πτέρνα ή στον καρπό) που να συμπληρωθεί με πλήρης αιματολογικό έλεγχο οστεοπόρωση. Αναλόγως όλων αυτών των αποτελεσμάτων να δοθεί είτε φαρμακευτική αγωγή είτε βασικές οδηγίες διατροφής και άσκησης

Πότε κινδυνεύουν οι ασθενείς ?ποιοί είναι οι παράγοντες κινδύνου
Οι γυναίκες που έχουν παραπάνω από τα επόμενα τα ακόλουθα:
Βεβαρυμένο κληρονομικό οστεοπόρωσης. Για παράδειγμα ρωτάμε αν η μητέρα έχει υποστεί κάταγμα του ισχίου ή αν έχει οστεοπόρωση. Παρόμοια πληροφορία είναι η ύπαρξη οστεοπόρωσης σε αδελφές της.
Πρόωρη εμμηνόπαυση (πριν το 42ο έτος της ηλικίας). Το ίδιο ισχύει αν έγινε ολική υστερεκτομή και ωοθηκεκτομή.
Άτομα με χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου (υπολογιζόμενη σε λιγότερο από 400 mg την ημέρα).
Iστορικό κατάγματος
Γυναίκες που καπνίζουν (περισσότερα από 10 τσιγάρα την ημέρα)
Άτομα με χαμηλό σωματικό βάρος
η αγωγή με κορτικοειδή (ισοδύναμο τουλάχιστον 5 mg πρεδνιζολόνης την ημέρα, επί 3 μήνες τουλάχιστον)
Άτομα που τρώνε πολύ αλάτι
ψυχογενής ανορεξία,
χημειοθεραπεία μετά από καρκίνο
παθήσεις του πεπτικού, όπως νόσος Crohn ή ελκώδης κολίτιδα
ο σακχαρώδης διαβήτης Ι και ΙΙ
οι παθήσεις θυρεοειδούς
χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια

Έτσι ένα άτομο συνήθως γυναίκα ηλικίας 50 ετών με κάταγμα χαμηλής βίας έχει ένδειξη να αρχίσει αγωγή για την θεραπεία της οστεοπόρωσης ακόμη και εάν η οστική του πυκνότητα βρίσκεται εντός φυσιολογικών πλαισίων, γιατί ο κίνδυνος που έχει να πάθει ένα δεύτερο κάταγμα μέσα στην επόμενη δεκαετία είναι μεγαλύτερος από 5-8%.

Τι πρέπει να κάνουμε για να προλάβουμε την οστεοπόρωση
Οι συστάσεις για την αποφυγή ανάπτυξης της μετεμμηνοπαυσιακής οστεο-
πόρωσης, δηλαδή της πρόληψής της συνοψίζονται στις ακόλουθες εντολές:
• Διατροφή σε τροφές πλούσιες σε απορροφήσιμο ασβέστιο
• Επαρκής πρόσληψη βιταμίνης D
• Αποφυγή τροφίμων/ουσιών που αυξάνουν την οστική απώλεια
• Αποφυγή απότομης απώλειας σωματικού βάρους
• Ασκηση εξειδικευμένη κατά ηλικίες με επικέντρωση στην Τρίτη ηλικία
• Ειδική φυσιοθεραπεία για την αποφυγή των πτώσεων
• Ειδικά μέτρα εάν γίνεται λήψη κορτιζόνης από το στόμα ή εισπνεόμενης
• Ευαισθητοποίηση για τον αυξημένο κίνδυνο και την προληπτική αγωγή σε
άτομα που έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού με οστεοπόρωση
• Διόρθωση έλλειψης οιστρογόνων σε νέες γυναίκες και πρόωρης εμμηνόπαυσης
• Αποφυγή καπνίσματος (έστω και καθυστερημένη διακοπή του καπνίσματος
βοηθά στην πρόληψη εμφάνισης οστεοπορωτικών καταγμάτων)
• Αποφυγή χρήσης οινοπνευματωδών ποτών πάνω από 2 μονάδες στις γυναίκα

Πρόληψη-Διατροφή σε ασβέστιο και σε βιταμίνη D
Η διατροφή σε ασβέστιο κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία παίζουν κεφαλαιώδη ρόλο στην ανάπτυξη της κορυφαίας οστικής μάζας.
Η θετική επίδραση της υψηλής πρόσληψης ασβεστίου συνεχίζεται τουλάχιστον μέχρι το 25ο έτος της ηλικίας. Σημαντικής σημασίας είναι η ποσότητα αλατιού (χλωριούχου νατρίου) που λαμβάνεται. Kατά την περίοδο της σκελετικής ανάπτυξης, χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου και υψηλή απέκκριση ασβεστίου από τα ούρα, η οποία ενισχύεται από αυξημένη πρόσληψη χλωριούχου νατρίου, οδηγεί τελικά σε χαμηλή οστική μάζα.
Ένα μικρό παιδί χρειάζεται περίπου 800 mg στοιχειακού ασβεστίου την ημέρα. Στην εφηβική ηλικία μέχρι την επίτευξη της κορυφαίας οστικής πυκνότητας χρειάζεται 1200 mg. Στην ενήλικη ζωή μέχρι την εμμηνόπαυση χρειάζονται 800 mg καθημερινά. Στη μετεμμηνοπαυσιακή γυναίκα 1000 mg καθημερινά. Σε ηλικιωμένους άνδρες 1000 mg την ημέρα.
Κύρια πηγή πρόσληψης του ασβεστίου είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Μόνο το 10% περίπου του απαιτούμενου ασβεστίου προσλαμβάνεται από τις άλλες τροφές, σπουδαιότερη από τις οποίες είναι το νερό. Η εντερική απορρόφηση του ασβεστίου ποικίλλει, ανάλογα με την τροφή που περιέχεται(π.χ. γάλα 39%). Στα διάφορα φαρμακευτικά συμπληρώματα ασβεστίου η εντερική απορρόφηση είναι μειωμένη, με μεγαλύτερη του ανθρακικού ασβεστίου (26%). Οι διαιτητικές ανάγκες σε βιταμίνη D εξατομικεύονται ανάλογα με την ικανότητα απορρόφησης της βιταμίνης D από τις τροφές, την ηλιακή ακτινοβολία,τη γεωγραφική περιοχή και την περιεκτικότητα της μελανίνης στο δέρμα. Λόγω της μικρής πρόσληψης βιταμίνης D από τις τροφές συνιστάται η συμπληρωματική (φαρμακευτική) λήψη βιταμίνης D3 σε ημερήσια δόση 400 IU σε άτομα μέχρι 70 ετών και 800 IU σε ηλικιωμένα άτομα.

Άσκηση
Η καλή κινητική λειτουργία του αναπτυσσόμενου σκελετού προσφέρει τα απαραίτητα μηχανικά ερεθίσματα στον οστικό μεταβολισμό. Η ευεργετική επίδραση της άσκησης στην αύξηση της οστικής πυκνότητας μπορεί να συνεχισθεί και μετά το τέλος της σκελετικής ανάπτυξης, μέχρι το 30ό έτος της ηλικίας. Η αύξηση είναι εντονότερη όταν γίνεται συνδυασμός άρσης βαρών και αεροβικής γυμναστικής. Η επίδραση της σωματικής αδράνειας στην οστική απώλεια που παρατηρείται μετεμμηνοπαυσιακά έχει δειχθεί κυρίως σε άτομα που έχουν ακινητοποιηθεί ή ζουν καθιστική ζωή. Κυρίως προσβάλλονται τα κάτω άκρα παρά τα άνω άκρα, δηλαδή η οστική απώλεια είναι αντίστροφα ανάλογη προς τη βαρύτητα. Ακραία παραδείγματα οστεοπόρωσης από ακινητοποίηση είναι η παραπληγία και οι διαστημικές πτήσεις. Η απλή ακινητοποίηση στο κρεβάτι οδηγεί σε οστική απώλεια της τάξης του 0.5% ανά μήνα. Aντιθέτως, η ακινητοποίηση που συμβαίνει συνήθως μετά τοποθέτηση γύψι νου επιδέσμου οδηγεί σε έντονη περιοχική οστεοπόρωση. Αντίθετα, η συστηματική άσκηση βοηθά στην αναστολή της οστικής απώλειας, ιδίως με προγράμματα ανύψωσης βαρών. Σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες η δράση αυτή είναι μεγαλύτερη όταν συνοδεύεται από ορμονική υποκατάσταση και επαρκή πρόσληψη ασβεστίου.

Συμπερασματικά τόσο η πρόληψη μέσω της διατροφής όσο και η έγκαιρη προσέλευση στο ιατρείο εξιδικευμένου ορθοπαιδικού για να αξιολογηθούν οι παράγοντες κινδύνου και να δοθούν οδηγίες είτε για συμπληρώματα διατροφής , είτε για σωστη φαρμακευτική αγωγή αποτελούν μονόδρομο πρόληψης των καταγμάτων, άρα και του επερχόμενου θανάτου. Ειδικές ασκήσεις υπερέκτασης του κορμού πρέπει να γίνονται στις γυναίκες από νεαρή ηλικία.

Παρίδης Ι. Διονύσιος
Ορθοπαιδικός Χειρουργός – Τραυματιολόγος
Επιστημονικός Συνεργάτης Πανεπιστημιακής Ορθοπαιδικής Κλινικής Θεσσαλίας
Μέλος του Ελληνικού Ιδρύματος Οστεοπόρωσης (ΕΛΙΟΣ)
Μαυροδήμου & Ιπποκράτους 2
(δίπλα στο Κέντρο Υγείας Ελασσόνας)
τηλέφωνο 2493023384 6936511464
Ελασσόνα