Η φράση αυτή ανήκει στον μέγιστο, αλλά σχεδόν ξεχασμένο Γιάννη Ρίτσο. Μάλλον η μακρόχρονη αναγκαστική παραμονή του Ποιητή της Ρωμηοσύνης σε αγροτικές περιοχές, η εξορία του σε νησιά και η επαφή του με τους ντόπιους, του έδωσε εικόνες, βιώματα, εμπειρίες που σχετίζονται με τον αγροτικό χώρο. Με την Ελλάδα του μόχθου, της παραγωγής, του θερισμού και του λιομαζώματος.
Η διαφάνεια της αγροτικής καθημερινότητας, μια ποιητική έκφραση με πυκνό ρεαλιστικό αλλά και αλληγορικό νόημα, αξίζει της προσοχής μας. Βρίσκω την έκφραση πολυσήμαντη: η αλληλουχία των κινήσεων, η συνέχεια των πρωτοβουλιών, η διαρκής φροντίδα, ο σεβασμός της φύσης και των εποχών, η ανάγκη πρόβλεψης, η αγάπη για τις καλλιέργειες και τα ζωντανά, όλα αυτά συνθέτουν την καθημερινότητα της αγροτικής ζωής. Μιας ζωής σκληρής, κοπιαστικής, φτωχής, δύσκολης αφού όλα εξαρτώνται από αστάθμητους φυσικούς παράγοντες.
Αναφέρομαι βέβαια στην ουσία της προσπάθειας του αμπελουργού, του ψαρά, του βοσκού, του μελισσοκόμου. Οι συνθήκες με την είσοδο της τεχνολογίας στον αγροτικό χώρο άλλαξαν ριζικά, όπως άλλαξαν και οι διαδικασίες της διοίκησης και της αγοράς. Ας μην μείνουμε στα γνωστά. Ο Γιάννης Ρίτσος, όπως και ο Οδυσσέας Ελύτης κι ο Γιώργος Σεφέρης, οι κορυφαίοι ποιητές μας, αναφέρονται συχνά στο έργο τους σε θέματα της αγροτικής ζωής.
Ισως επειδή είδαν σ’ αυτήν μια άσκηση που εμπεριέχει νόημα, αγώνα επιβίωσης, πνεύμα συνεργασίας, ταύτιση με γενιές και αιώνες. Ο «επιτάφιος», ο «κόσμος ο μικρός, ο μέγας», ο «καημός της ρωμηοσύνης» μάλλον συνδέονται με στοιχεία διαχρονικά, με λέξεις και ρίμες, με νοήματα και συλλήψεις δυσδιάκριτα αλλά υπαρκτά. Γιατί οι συνθήκες άλλαξαν, αλλά η ανθρώπινη έγνοια, η φροντίδα, η αγάπη για το περιβάλλον, η εντιμότητα, η εργατικότητα, η συνεργασία δεν άλλαξαν περιεχόμενο. Μάλλον μας καλούν να ξανασκεφτούμε και να ξεχωρίσουμε το πρόσκαιρο από το παντοτινό, το ουσιώδες από το δευτερεύον, το αληθινό από το ψεύτικο.
Τα γνήσια κελεύσματα, τα αόρατα νοήματα σε περιμένουν στη γωνιά του έρημου δρόμου, στην καλημέρα του μοναχικού γέροντα, στη στροφή που σε βγάζει στο ξέφωτο, στο ξάφνιασμα του λαγού, στο κελάηδημα του κορυδαλλού, στην δύναμη του ανθού της κερασιάς, στο ζευγάρωμα των πελαργών που μόλις έφτασαν, στο σταθερό πέταγμα του γερακιού, στην ανοιξιάτικη δύναμη του νερού που αναβλύζει, στο «έμπα του θυμητικού, στο έβγα των ονείρων».
Ναι, η καθημερινότητα έχει ουσία, περιεχόμενο.. Από εμάς εξαρτάται, εμείς της δίνουμε νόημα, με τα έργα ή τις παραλείψεις μας, εμείς προσμετράμε τη διάρκειά της. Η διαφάνεια του Γιάννη Ρίτσου είναι το στολίδι της προσπάθειας, η γέφυρα με το αύριο, η σχέση με τον σπόρο που θα καρπίσει, ο ανθός που θα γίνει ολόδροσο κεράσι. Δεν έχει σχέση με τα τετριμμένα, τις απογοητεύσεις, τις διαμαρτυρίες. Αφορά την ουσία της προσπάθειας, είτε σαν βιωματική εμπειρία, είτε σαν κληρονομιά των παλιών, είτε σαν ενσυνείδητη απόφαση. «Πρόσω ολοταχώς» όπως έγραψε ο Ελύτης, αφού δεν υπάρχει άλλη οδός.

Αθανάσιος Δ. Θεοδωράκης

αγροτική οικονομίαΑθανάσιος ΘεοδωράκηςΘΕΜΑ