του Αθανασίου Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα
www.neopolitevma.gr
H Ελλάδα μπαίνει σε μια νέα φάση της κρίσης. Πρόκειται για την κυρίως πολιτική κρίση, ως απότοκο της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης που ταλανίζει τη χώρα εδώ και έξι χρόνια. Μετά την βαθιά ύφεση, την δραματική λιτότητα, την ανεργία, την ανθρωπιστική κρίση, την μείωση του ΑΕΠ και την μείωση της παραγωγής, η νέα φάση της κρίσης αφορά άμεσα το κράτος και τους θεσμούς του, τα κόμματα και γενικότερα τον τρόπο άσκησης της πολιτικής.
Αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον αφού ο τρόπος λειτουργίας της πολιτικής επηρεάζει τη διοίκηση, την οικονομία, τις δημόσιες πολιτικές, τις επιχειρήσεις. Ολα πρέπει να επανεξετασθούν, να αξιολογηθούν, ώστε να προκύψει μετά το νέο σύστημα. Χωρίς ένα νέο πολιτικό σύστημα που θα βασίζεται σε αρχές και θα εμφορείται από ορθολογική διαχείριση των δημοσίων πολιτικών δεν πρόκειται να υπάρξει διέξοδος. Η χώρα θα συνεχίσει στο τέλμα κι αυτό στην κοινωνική έκρηξη.
Η αλλαγή του συστήματος φαίνεται σαν κάτι απλό, αλλά είναι δύσκολο. Δύσκολο όχι μόνο λόγω της αδράνειας, των συνηθειών των πολιτών, αλλά κυρίως λόγω των συμφερόντων. Συμφερόντων της πολιτικής ελίτ, του οικονομικού κατεστημένου, των προστατευμέων συντεχνιών και όσων έμαθαν να κερδίζουν χρήματα με την ασυδοσία, τις μαζικές εισαγωγές, την έλλειψη ελέγχου και διαφάνειας, τα «φακελλάκια» στις κάθε είδους συναλλαγές με τις κρατικές υπηρεσίες, στην υγεία, στην εκπαίδευση, κοκ. Τα όρια του συστήματος είναι πλέον ορατά. Γράφει σχετικά ο καθηγητής Τάσος Γιαννίτσης : «Το ίδιο το πολιτικό σύστημα έχει φτάσει στα όριά του. Αυτο-αποσταθεροποιείται συνολικά και αποσταθεροποιεί και τη χώρα. Και έχει επιτρέψει στους πολέμιους κάθε μορφής Δημοκρατίας να έχουν ρόλο. Η ανατροπή της πολιτικής αρχιτεκτονικής και η ενδυνάμωση πρωτόγνωρων πολιτικών σχημάτων βρήκαν πρόσφορο έδαφος στην πραγματικότητα που βιώνει ένα όχι ασήμαντο τμήμα της κοινωνίας. Είτε λόγω επιλογής είτε λόγω άγνοιας ή αδυναμίας κατανόησης, η ουσία είναι ότι η Δημοκρατία, το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί μας, όπως λειτουργούν, οδηγούν σε επικίνδυνες πολιτικές αναταράξεις.» (http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=666099)
Μπορεί ωστόσο η πολιτική κρίση να είναι ωφέλιμη, να οδηγήσει σε κάποια λύση; Εστιάζοντας στις μεγάλες ευθύνες της πολιτικής ελίτ της χώρας ο Marcel Fratzscher, Πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW, αναφέρει σε άρθρο του τα εξής: «Η ανησυχία στην Ευρώπη για την οικονομική και πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα είναι μεγάλη. Η οικονομία βρίσκεται σε βαθιά κρίση…… Η Ελλάδα θα έχει μια ελπίδα μόνο αν ανανεωθεί πολιτικά εκ βάθρων και αναγνωρίσει ότι οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις είναι προς το δικό της συμφέρον. Αυτό δεν απαιτεί τίποτα λιγότερο από ένα πολιτικό σεισμό, ο οποίος θα απομακρύνει τις πολιτικές ελίτ της χώρας και θα δώσει σε μια καινούρια γενιά πολιτικών την ευκαιρία για μια καινούρια αρχή…..». (http://xydakis.gr/?p=5962).
Ο πολιτικός σεισμός θα μπορούσε να προκληθεί από τις εκλογές; Ενδεχομένως ναι, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τα κοινωνιολογικά δεδομένα, πρέπει να γνωρίζουμε ότι η πολιτική επιστήμη έχει αναδείξει τις βαθύτερες παθογένειες του πολιτικού συστήματος. Ο εθισμός των πολιτών και της διοίκησης στη διαπλοκή, ο ρόλος των ΜΜΕ και της τηλεόρασης ειδικότερα στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, οι πάγιες συμπεριφορές των πολιτών που απεκδύονται των ευθυνών τους κατηγορώντας πότε τους επαγγελματίες πολιτικούς και πότε τους ξένους, η χαλάρωση ηθών, το εύκολο χρήμα, ο οξυμμένος ατομικισμός, η επιδειξιομανία και ο καταναλωτισμός των ελλήνων κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια, ο λαϊκισμός ακι η ανευθυνότητα των κομμάτων, όλα αυτά δεν συνηγορούν υπέρ μιας εύκολης οδού προς την ουσιαστική αλλαγή. Εκλογικά παιχνίδια θα δούμε, νέα κόμματα και νέες συνεργασίες θα προκύψουν, δημόσια συζήτηση χαμηλού επιπέδου θα έχουμε, αλλά είναι δύσκολο να έχουμε αμέσως πολιτικό, δημιουργικό σεισμό.
Εκτός κι άν οι πολίτες ασκήσουν έναν άλλο ρόλο. Ο καθηγητής Γ. Κοντογιώργης θέτει έναν άλλο προβληματισμό σχετικά με τον ρόλο των πολιτών: «Έρχονται εκλογές στις 25 Ιανουαρίου 2015. Εάν δεν θέλουμε και στις επόμενες εκλογές να κάνουμε ξανά τον απολογισμό της προδοσίας των συμφερόντων της κοινωνίας και της καταστροφής της χώρας, μια είναι η λύση. Να πάψουμε να ελπίζουμε ότι οι επόμενοι θα είναι καλύτεροι από τους προηγούμενους. Να μην ψηφίζουμε με γνώμονα την απόρριψη του προηγούμενου ηγεμόνα. Η απάντηση σε όσους μας λένε ότι θα είναι καλύτεροι από τους άλλους ή ότι έχουν πρόγραμμα είναι μια: «Ας είστε τέλειοι. Δεν θέλουμε να αποφασίζετε εσείς για λογαριασμό μας, για τι μας συμφέρει και τι όχι, αλλά εμείς. Δεν σας δίνουμε λευκή και ανεξέλεγκτη εξουσιοδότηση να ορίζετε τις τύχες μας , διότι θα καταλήξει, όπως κάθε ανεξέλεγκτη εξουσιοδότηση, στην κατάχρηση και στην ιδιοποίηση των συμφερόντων μας. Αξιώνουμε την επιστροφή της πολιτικής μας αρμοδιότητας, της «λαϊκής κυριαρχίας» στο λαό, να αποφασίζουμε εμείς οι πολίτες για τη δική μας μοίρα ή, έστω, να ελέγχουμε, να ζητούμε ευθύνες, να επιβάλουμε κυρώσεις και να ανακαλούμε όλους εσάς που ζητάτε την ψήφο μας.
Αυτό που χρειάζεται η χώρα, πριν από όλα, είναι το «σκίσιμο» του λεγόμενου «κοινωνικού συμβολαίου». Πρώτα πρώτα γιατί δεν είναι συμβόλαιο, αφού δεν μετείχε η κοινωνία των πολιτών στη διατύπωσή του ούτε το υπέγραψε. Είναι μονομερής πράξη. Και δεύτερον, διότι το πολιτικό σύστημα που καθιερώνει είναι πέρα για πέρα ολιγαρχικό, αναχρονιστικό και ιδιοτελές. Εξασφαλίζει τα συμφέροντα αυτών που το νέμονται και όχι της κοινωνίας. Εάν θέλετε να κυβερνάτε αυτό τον τόπο αξιώνουμε τη σύναψη ενός πολιτικού συμβολαίου που θα μας μεταβάλει, εμάς τους πολίτες, στον λόγο της ύπαρξής σας. Να μην μπορείτε να αποφασίζετε για εμάς ερήμην μας. Δεν μας αρκεί να σας «εκλέγουμε», εσάς που σας τοποθέτησαν οι μηχανισμοί στα κόμματα. Ζητάμε να συνεκτιμάται η βούλησή μας σε κάθε σοβαρή απόφαση που θα λάβετε. » (http://contogeorgis.blogspot.gr/2014/12/blog-post_31.html)
Οι διαστάσεις της πολιτικής κρίσης είναι δύσκολο να οριοθετηθούν. Κρατικοί θεσμοί, κόμματα, πολίτες, συντεχνίες και επιχειρήσεις πρέπει να συμπράξουν για τη δημιουργία ενός νέου, πολιτικού συμβολαίου, ώστε να δοθεί περιεχόμενο στη δημοκρατία και νόημα στην πολιτική. Αυτός θα είναι πράγματι ένας δημιουργικός πολιτικός σεισμός.
Η θρυαλλίδα μπορεί να είναι το αίτημα για ένα νέο Σύνταγμα, ως προϋπόθεση ουσιαστικής και συμβολικής επανεκκίνησης. Τα παιχνίδια των κομμάτων γύρω από την αναθεώρηση του Συντάγματος οδηγούν παραδόξως όχι στον ενταφιασμό του ζητήματος, αλλά στην αναζωπύρωσή του. Η χώρα δεν μπορεί να μείνει δέσμια των κομματικών παιχνιδιών, να περιμένει για δύο ακόμα τετραετίες στο τέλμα. Το αίτημα για συντακτικό, συνταγματικό δημοψήφισμα μπορεί να γίνει η νέα πολιτική θρυαλλίδα που θα φέρει εδώ και τώρα τις απαραίτητες αλλαγές. Αλλαγές στο πολιτικό σύστημα πρώτα, αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας έπειτα, με σχέδιο και αποφασιστικότητα.
Οι πολίτες, αυτοβούλως και χωρίς τα κόμματα, θα βρουν ένα νέο ρόλο παρέμβασης και αυτοπροσδιορισμού.
