του Αθανασίου Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα

Η οργάνωση δημόσιων συζητήσεων στην Ελασσόνα με την ευκαιρία την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία (http://www.leukipoli.com/?p=15030) είναι μια πολύ καλή πρωτοβουλία. Όπως αναφέρεται στον προαναφερόμενο σύνδεσμο «τα άτομα με αναπηρία, αντιμετωπίζουν εμπόδια στην καθημερινή ζωή, εφόσον η κοινωνία πολλές φορές δε λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης ομάδας πληθυσμού, τις δυνατότητες και τις ειδικές τους ανάγκες. Αναπηρία, πλέον θεωρείται το αποτέλεσμα της σχέσης των ικανοτήτων ενός ατόμου και των απαιτήσεων του περιβάλλοντος. Τα άτομα αυτά βιώνουν συχνά το φαινόμενο του «Κοινωνικού Αποκλεισμού». Αισθάνονται την περιθωριοποίηση και στέρηση της συμμετοχής στα κοινωνικά, δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, που πρέπει να είναι κοινά σε όλους τους πολίτες ενός κράτους.
Τα άτομα με αναπηρία δε ζητάνε να γίνει η ζωή τους ευκολότερη. Ζητάνε να γίνει η ζωή τους ΙΣΗ με τη δική μας. Στόχος πρέπει να είναι όχι η τυπική, αλλά η πραγματική ισότητα, η οποία σημαίνει ίσες ευκαιρίες στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή. Αυτό που πρέπει να επιδιώκεται είναι ο σεβασμός της ατομικής και ομαδικής ιδιαιτερότητας».
Πώς όμως ο δημόσιος χώρος, το κράτος, ο Δήμος, προετοιμάζεται στον τομέα αυτό για το μέλλον; Στο επίπεδο της πολιτικής επιστήμης αρκετοί σύγχρονοι διανοητές επιμένουν στο θέμα της αναδιατύπωσης του κοινωνικού στοιχείου και της πρόταξης της ανθρώπινης διάστασης. Καταθέτω τις παρακάτω σκέψεις ως συμμετοχή στον διάλογο. Η διεθνής κοινότητα, τα κράτη και η τοπική κοινωνία πρέπει να ενσκύψουν με νέο πνεύμα πάνω στα προβλήματα των εξαρτημένων ατόμων. Πρέπει να δείξουμε όλοι κατανόηση, ανθρωπιά, συμπαράσταση.

Ο όρος «συμπονετική δημοκρατία» ανήκει στην γαλλίδα καθηγήτρια Μυριάμ Ρεβώ ντ’Αλλόν το βιβλίο της οποίας «Ο συμπονετικός άνθρωπος» εκδόθηκε από το βιβλιοπωλείο της «Εστίας», σε μετάφραση του Μιχάλη Πάγκαλου. Το βιβλίο πραγματεύεται μια άλλη διάσταση της πολιτικής θεωρίας και δράσης, θεμελιώνει την ενσωμάτωση της συμπόνιας στον πολιτικό χώρο και χαράσσει ταυτόχρονα μια θετική οριοθέτηση του θέματος με βάση κυρίως τον Ρουσσώ. Οπως εύστοχα σημειώνει και ο Βασίλης Καλαμάρας στην «Ελευθεροτυπία» της 26ης Σεπτ. 2013, η συγγραφέας «πηγαίνει ενάντια στη Χάνα Άρεντ, η οποία αντιτάχθηκε μετά σθένους σε κάθε αναγνωρίσιμη παρουσία της καλοσύνης και της συμπόνιας στο δημόσιο λόγο και στη δημόσια πράξη».

Πρόκειται για πανάρχαιο πρόβλημα που αποκτά σήμερα ειδική σημασία. Πέρα όμως από τη συμβολή των κλασσικών, δηλ. του Αριστοτέλη, του Τοκβλίλ, του Ρουσσώ και πολλών άλλων η σύγχρονη πολιτική αντίληψη αναδεικνύεται κυρίως από την εμπέδωση του κοινωνικού κράτους. Το δυτικό κράτος αναγνώρισε την ανάγκη ανάπτυξης του κοινωνικού τομέα (υγεία, πρόνοια-ασφάλιση, σύνταξη) ως προϋπόθεση πραγμάτωσης του κοινωνικού συμβολαίου. Η χριστιανική αντίληψη ιστορικά στήριξε αυτές τις διαστάσεις, το ισχυρό αγγλοσαξωνικό care μέχρι και σήμερα, επηρεάζει τη δράση κρατών, συλλόγων και ατόμων. Ο ουμανισμός, τα ανθρώπινα συναισθήματα, η συμπόνια, η έγνοια, το άδολο ενδιαφέρον και η φροντίδα για τον άλλον και επέκεινα ο αγώνας κατά του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας αποκτούν έτσι ένα νέο θεωρητικό πλαίσιο, που θα επιτρέψει στη ανθρώπινη «συγκινητική παρόρμηση» να αναπτύξει νέες μορφές δράσης.

Η ανθρώπινη διάσταση στην ολότητά της προβάλλει και πάλι ως έσχατο σημείο αντίστασης στην ξέφρενη πορεία της οικονομίας και του διεθνούς οικονομικού συστήματος. Ολες οι εμπειρίες και τάσεις, με εξαίρεση αυτήν που κυριαρχεί, δηλ. του νεοφελευθερισμού, τείνουν στην επανεξέταση των πρακτικών που επιδιώκουν εδώ και δεκαετίες την απορρύθμιση των αγορών και την κυριαρχία της λογικής του άκρατου ανταγωνισμού.

Οι αρχαίοι είχαν διατυπώσει σχετικές θέσεις. Ο Δημοσθένης είχε πεί ότι «είμαστε όλοι άνθρωποι και γι αυτό έχομε χρέος να κάνουμε μόνο τέτοιες προτάσεις και να ψηφίζουμε τέτοιους νόμους που κανενός του ανθρώπου το αίσθημα δεν θα πληγώσουν….» (βλ. Werner Jaeger, « Δημοσθένης », εκδόσεις MIET).

Ο εμπλουτισμός της πολιτικής σκέψης με την ανθρώπινη διάσταση, ο ρόλος των συναισθημάτων, η αναθεώρηση της οικονομικής πρακτικής με βάση τη βιώσιμη οικονομία και την οικολογία αποτελούν βασικά συστατικά επιτυχίας για τη δημιουργία ενός νέου, δημοκρατικού και ανθρώπινου μοντέλου διακυβέρνησης. Η έκδοση στα ελληνικά του βιβλίου της Μυριάμ Ρεβώ ντ’Αλλόν «Ο συμπονετικός άνθρωπος» ήρθε σε μια κρίσιμη στιγμή. Η κοινωνική κρίση, τα μεγάλα ερωτηματικά για το αύριο, η αγωνία των ανθρώπων, η έκδηλη έκφραση αλληλεγγύης, πρέπει να μεταφραστούν στην πολιτική θεωρία και πράξη ώστε να προκύψει μια νέα σύνθεση.

Δεν λείπουν ωστόσο οι παρεξηγήσεις ή ο κίνδυνος εργαλειοποίησης και χρησιμοποίησης της συμπόνιας από το πολιτικό θέατρο, το «κράτος-θέαμα» ή ό,τι συγκινησιακό σύνθημα σκαρφισθεί η επικοινωνιακή ανάγκη των επαγγελματιών της πολιτικής. Ο πολίτης καλείται σε εγρήγορση: όπως εννοεί η συγγραφέας, δεν πρέπει η φτώχεια να οδηγεί στον αποκλεισμό από το πολιτικό συμβόλαιο. Πεδίον δόξης λοιπόν λαμπρόν για όσους ασχολούνται στις κοινωνικές επιστήμες με το θέμα της περιθωριοποίησης, της αποξένωσης, της απαξίωσης του ανθρώπου. Η έγνοια για τα προβλήματα και τον πόνο του άλλου μπορούν να αποτελέσουν οικουμενικό σημείο σύγκλισης και ταύτισης τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Για ένα άλλο δημόσιο χώρο, ένα χώρο με ανθρώπινο πρόσωπο, όπως γράφω συχνά για μια «δημοκρατία αξιοπρέπειας και ανθρωπιάς».

Θα ήταν ωστόσο μεγάλη παράλειψη αν δεν γίνονταν εδώ μνεία του βιβλίου του Αλασντέρ Μακιντάιρ, «Ελλογα εξαρτημένα άτομα. Γιατί οι άνθρωποι χρειάζονται τις αρετές», εκδόσεις «Κουκκίδα», 2013. Οι έννοιες αναγνωρισμένη εξάρτηση, συλλογική δράση, πρακτικός λόγος, δίκαιη γενναιοδωρία και άλλες αναλύονται με φιλοσοφική ενάργεια και συνδέονται μεταξύ τους κατά τρόπο ουσιαστικό και πολιτικό. Η εξάρτηση του παιδιού, του ανάπηρου, του γέρου ανθρώπου επιτάσσουν την ύπαρξη αντίστοιχων πολιτικών δομών ώστε οι ανθρώπινες αρετές να ευδοκιμήσουν σε περιβάλλον κονότητας και ανθρωπιάς….Ακόμα και η πολυδιαφημιζόμενη εργατική κινητικότητα είναι υπό αμφισβήτηση αφού πρέπει να προστατευθεί ο θεσμός της οικογένειας και η μικρή κοινότητα, δηλ, ανθρώπινα και χειροπιαστά πράγματα.

αναπηρίαπαγκόσμια ημέραπολιτικέςσυζήτηση