“Η νέα τυραννία” του Αθ. Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα
www.neopolitevma.gr
Η φράση του τίτλου ανήκει στον πάπα Φραγκίσκο. Το μήνυμα που έδωσε με το πρόσφατο άρθρο του είναι σημαντικότατο. Προωθεί τώρα, μέσα στη βαθιά κρίση που διαπερνά την Ευρώπη, την επιστροφή της οικονομίας σε μια ηθική υπέρ του ανθρώπου. (http://www.capital.fr/a-la-une/actualites/le-pape-qualifie-le-capitalisme-financier-de-nouvelle-tyrannie-891215) Θα φανεί σύντομα πόσο θα εισακουσθεί από τους ισχυρούς του πλανήτη, αλλά η πρόταση του Ποντίφηκα έχει ειδικό βάρος.
Η απόσταση που χωρίζει την πραγματική οικονομία από την διεθνή χρηματοπιστωτική φούσκα είναι αβυσσαλέα. Οι αριθμοί είναι μετέωροι, τα τρισεκατομμύρια των κερδοσκόπων και των «οφ σορ» δεν αντιστοιχούν σε τίποτε. Αυτό που ζούμε είναι μια αυταπάτη και ευτελισμός. Το σχετικό άρθρο σχετικά με τα νούμερα των τραπεζών, των παραγώγων, της σχέσης ΑΕΠ/χρέους, κλπ, του Ιωάννη Κουκοφίκη (βλ.http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=504403) φέρνει πράγματι ίλιγγο: δεν μπορείς να παρακολουθήσεις τα μηδενικά, δεν υπάρχει αναλογία, ούτε αντιστοιχία με την πραγματικότητα, βρίσκεσαι στο απόλυτο κενό. Αυτό είναι το σημερινό διεθνές οικονομικό σύστημα των συναλλαγών. Και παρά τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις δεν κινείται κανένας για την επαναφορά της λογικής, της σύνδεσης αυτού του συστήματος με την πραγματική οικονομία.
Ομως αυτός που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι ο άνθρωπος κι αυτός ως ενεργός πολίτης πρέπει να θέσει κανόνες για τη λειτουργία της κοινωνίας. Ας πάρουμε για παράδειγμα την διεθνή κρίση που ζούμε και τις βαθύτερες αιτίες της. Η πραγματική οικονομία ελάχιστη σχέση έχει με το ισχύον σύστημα της ξέφρενης κατανάλωσης και της κερδοσκοπίας. Το ΑΕΠ, εθνικό ή παγκόσμιο, αποτελεί ένα ελάχιστο μέγεθος σε σχέση με τα χρηματιστηρικά μεγέθη και τα υπο-προϊόντα που κυκλοφορούν. Η παραγωγή αγαθών δεν σχετίζεται πλέον με τις βασικές ανάγκες, το εμπόριο διακινεί αγαθά και δημιουργεί υπηρεσίες που αποσκοπούν αποκλειστικά και μέσω της διαδικασίας των τιτλοποιήσεων στο κέρδος, που δεν αφορούν τις ανάγκες του ατόμου, της οικογένειας. Διαφήμιση, εμπόριο, χρηματιστήρια, κερδοσκοπικά κεφάλαια και ανεξέλεγκτες τράπεζες δημιούργησαν, με την ανοχή της πολιτικής, αυτό που ονομάστηκε καπιταλισμός-καζίνο. Ενα σύστημα αυτονομημένο από την πολιτική, χωρίς κανένα έλεγχο, που αποσκοπεί στην αναπαραγωγή του και που καταστρέφει συνεχώς τις κοινωνικές δομές, αλλά και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του πλανήτη. Αυτή η μεγάλη αντίφαση σχετίζεται βεβαίως με καίρια θέματα όπως είναι η καταπολέμηση της φτώχειας στον κόσμο, η δημιουργία ενός βιώσιμου οικονομικού συστήματος, η κοινωνική συνοχή, η ουσιαστική βοήθεια στους ανέργους και τους ανήμπορους.
Είναι φανερό ότι η διασφάλιση της πρόσβασης των ανθρώπων στα δημόσια αγαθά, όπως είναι η υγεία, η εκπαίδευση, η τροφή, πρέπει να αποτελέσει μια πάγια πολιτική προτεραιότητα. Ομως χωρίς διεθνή πρωτοβουλία μεγάλης κλίμακας και χωρίς ανατροπή του σημερινού συστήματος όλοι θα χάσουν. Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση, θα εξελιχθεί σε τραγωδία από τα ίδια τα λάθη της πολιτικής και της διεθνούς κοινότητας, που έγινε έρμαιο των απρόσωπων, κυνικών και φανατικών αγορών. Κι όμως η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων και θέσεων που θα έπρεπε να εκλογικεύσουν τη συμπεριφορά μας. Δεν μπορεί να συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση όπου οι επενδυτές επιβάλλουν μέσω των τραπεζών και των διεθνών οργανισμών, τις απόψεις τους για να συντηρήσουν το καθεστώς της υπερχρέωσης των φορολογουμέων: «Από το 2008, όταν η κατάρρευση των χρηματοοικονομικών αγορών των ΗΠΑ αποκάλυψε την έκθεση των ευρωπαϊκών τραπεζών στο φιάσκο εκείνο, οι κυβερνήσεις της Ευρώπης έχουν προσφέρει περισσότερα από 5 τρισ. ευρώ (περίπου το 40% του ετήσιου ΑΕΠ της Ευρωζώνης) ως βοήθεια στις τράπεζες αυτές. Μόνον η Γερμανία στήριξε τις τράπεζές της με 646 δισ. ευρώ! Σε ελάχιστες περιπτώσεις (στην Ιρλανδία και την Ισπανία) εκλήθηκαν και οι ιδιώτες πιστωτές ή επενδυτές να συνεισφέρουν στη διάσωση των τραπεζών» (βλ.http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=354565). Κι όλα αυτά πριν το τραγικό, κυπριακό φιάσκο με το οποίο καταπατήθηκαν οι διακυρηγμένες αρχές του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Είναι καιρός λοιπόν να επανέλθουμε στα κύρια, στον άνθρωπο, στο μέτρο. Όπως είχε ήδη τονίσει από το 1998, στη Monde Diplomatique ο Patrick Viveret «δεν μπορεί να θεμελιωθεί η εμπιστοσύνη στο χρήμα, πάνω στη δυσπιστία προς τους ανθρώπους». Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα νέο σύστημα, όπου αγορά και οικονομία θα είναι στην υπηρεσία της κοινωνίας. Ο αείμνηστος Ξ. Ζολώτας έλεγε ήδη το 1973 ότι ο τελικός σκοπός των οικονομικών μέτρων πρέπει να είναι « η μεγιστοποίηση της ανθρώπινης ευημερίας».
Ο δημοσιογράφος Γ. Δελαστίκ αναδεικνύει εύστοχα τη σημαντική παρέμβαση του πάπα Φραγκίσκου στην εφημερίδα «Εθνος» (βλ.http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22792&subid=2&pubid=63926189) Γράφει σχετικά: «ο πάπας Φραγκίσκος είναι όντως καταπέλτης στο κείμενό του, το οποίο έτυχε πανευρωπαϊκής προβολής. «Ο κόσμος ζει σε μια νέα τυραννία της θεοποιημένης αγοράς» γράφει προκαλώντας σάλο. «Δημιουργήσαμε νέα είδωλα. Η λατρεία του αρχαίου χρυσού μόσχου έχει βρει μια νέα και άσπλαχνη μορφή στον φετιχισμό του χρήματος και στη δικτατορία μιας οικονομίας χωρίς πρόσωπο και χωρίς πραγματικό ανθρώπινο σκοπό» προσθέτει. «Αυτή η οικονομία του αποκλεισμού και της ανισότητας σκοτώνει!» συνεχίζει ακάθεκτος ο πάπας Φραγκίσκος. Η κριτική του καπιταλιστικού συστήματος από τον πάπα Φραγκίσκο είναι ανελέητη: «Σήμερα παίζονται τα πάντα με τον κανόνα του ισχυρότερου, όπου ο δυνατός εξοντώνει τον πιο αδύναμο» υπογραμμίζει και συνεχίζει: «Σε αυτό το σύστημα, το οποίο έχει την τάση να απορροφά τα πάντα για να αυξήσει το κέρδος, οποιοσδήποτε αδύναμος, όπως το περιβάλλον, βρίσκεται ανυπεράσπιστος απέναντι στα συμφέροντα της θεοποιημένης αγοράς, τα οποία έχουν αναγορευθεί στον απόλυτο κανόνα».
Τα αδιέξοδα του μεταπολεμικού μοντέλου είναι ορατά, οι κυριαρχούσες πολιτικές οδηγούν σε αύξηση των ανισοτήτων. Το κύριο ζήτημα σήμερα είναι η διατύπωση μιας νέας πρότασης που θα έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο, για μια δίκαιη κοινωνία και για μια βιώσιμη οικονομία. Κι αυτό προϋποθέτει έλεγχο των πολιτικών αποφάσεων από την κοινωνία καθώς και επανεξέταση του διεθνούς οικονομικού συστήματος.
