του Αθανασίου Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα, www.neopolitevma.gr

Η νέα κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ) της ΕΕ αποφασίστηκε και μένει να οριστικοποιηθούν οι τεχνικές πτυχές. Αυτό έγινε έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις μεταξύ των Κ-Μ και των θεσμικών οργάνων κι έτσι για την επόμενη περίοδο 2014-2020 θα υπάρχει ένα σαφές ευρωπαϊκό πλαίσιο (με χρηματοδοτικά μέσα, κανονισμούς, στόχους, κατευθύνσεις, κοκ) για τον αγροτικό τομέα. Τα προβλήματα διαχείρισης της ΚΓΠ και οι παθογένειες του παρελθόντος είναι πράγματα γνωστά. Οι νέες τάσεις και οι νέες αντιλήψεις ωθούν κατ’αρχήν, στην ενίσχυση των νέων αγροτών, στην υποβοήθηση των πραγματικά ενεργών αγροτών, στη σύνδεση των επιδοτήσεων με την παραγωγή και σε μια περισσότερο φιλοπεριβαλλοντική αγροτική πολιτική.
Στο επόμενο διάστημα θα δούμε τις λεπτομέρειες αυτής της νέας συμφωνίας (προϋποθέσεις επιδοτήσεων, ειδικές ρυθμίσεις κατά χώρα, ειδικά θέματα όπως τα βοσκοτόπια, κλπ) και θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα τον ενισχυμένο ρόλο και τις διακριτικές ευχέρειες των εθνικών κυβερνήσεων, στο νέο κοινοτικό πλαίσιο. Στο παρελθόν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι Βρυξέλλες, είχαν καθοριστικό ρόλο, τώρα φαίνεται ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα έχουν έναν ουσιαστικότερο ρόλο. Γι αυτό το θέμα της διαβούλευσης και της επεξεργασίας της εθνικής πολιτικής, στα πλαίσια της νέας ΚΓΠ, είναι σημαντικό. Παραγωγοί, συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών και μεταποιητών, κλαδικές επαγγελματικές ενώσεις, συνδικαλιστικές οργανώσεις, κοκ , θα πρέπει σε συνεργασία με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τους εποπτευόμενους φορείς του να προετοιμασθούν για την νέα αυτή περίοδο. Είναι απαραίτητο να γίνει η σωστή προετοιμασία, η σωστή ιεράρχηση για να διαμορφωθεί μια λειτουργική εθνική πολιτική, αφού τα προβλήματα είναι πλέον γνωστά.
Εδώ και τρία χρόνια ασχολούμαι θεωρητικά αλλά και πρακτικά με το θέμα της κρίσης και της επιστροφής στο χωριό, της στροφής στον αγροτικό τομέα, στην παραγωγή. Ως συγγραφέας του βιβλίο « Πίσω στο χωριό….Η απάντηση στην κρίση είναι η αγροτική παραγωγή», από τις εκδόσεις Λιβάνη, είχα την τιμή να συμμετάσχω σε Ημερίδες και Συνέδρια σε πολλές περιοχές της χώρας, να γράψω άρθρα και αναλύσεις και κυρίως να συζητήσω με τους ειδικούς του κλάδου και τους ίδιους τους παραγωγούς. Υπάρχει ενδιαφέρον, αγάπη για τον τόπο, δίψα για δράση.
Η εμπειρία μου ωστόσο έχει εμπλουτισθεί σε πρακτικό επίπεδο και από την οικογενειακή μου κατάσταση. Τόσο η έρευνα όσο και η πράξη επιβεβαίωσαν τούτο: ο νέος αγρότης, ο νεοεισερχόμενος στον αγροτικό τομέα δεν έχει καμμία ουσιαστική στήριξη, δεν έχει υπεύθυνη ενημέρωση, ούτε έχει τεχνική βοήθεια και υπεύθυνη συμβουλή. Οι υπηρεσίες υπάρχουν αλλά υποφέρουν και οι ίδιες από την απίστευτη γραφειοκρατία, αλλά επίσημη πολιτική κατά κλάδο και περιφέρεια, δεν υπάρχει. Παρά την κρίση, την υψηλότατη ανεργία των νέων, την φυγή των νέων μας στο εξωτερικό, η Πολιτεία φαίνεται να περιμένει και αδρανεί. Υπάλληλοι έμπειροι φυσικά υπάρχουν, γεωπόνοι και τεχνικοί, πανεπιστημιακοί και στελέχη Ινστιτούτων, διαθέτουν τεράστια εμπειρία και λένε, όταν ερωτηθούν, την γνώμη τους. Μπούσουλας όμως επίσημος δεν υπάρχει, σχέδιο δεν υπάρχει, ο νέος είναι αβοήθητος, χωρίς ενημέρωση και τάχει συχνά χαμένα. Οι υπηρεσίες του Υπουργείου έχουν τεράστια εμπειρία αλλά καθηλώθηκαν, βιώνουν τα γνωστά προβλήματα του δημοσίου τομέα, τώρα ακολουθούν απλά τις εξελίξεις και ενώ ο ΟΠΕΚΕΠΕ έχει τον ρόλο «διανομέα των επιδοτήσεων». Το ίδιο κάνουν λίγο ή πολύ κι όλοι οι εποπτευόμενοι οργανισμοί του ΥΠΑΑΤ αποκομίζοντας βέβαια και ποσοστά, διαβάσαμε πρόσφατα την ιστορία του «γεωπονόσημου», αλλά ποσοστά από τα κοινοτικά προγράμματα απομυζούν και οι αγροτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις. Εχουν γραφεί πολλά για τα κατεστημένα συμφέροντα, για την ηθελημνένη αδράνεια, για την ανυπαρξία πολιτικής.
Αυτό όμως που εκπλήσσει περισσότερο μέσα σε αυτό το τοπίο, είναι η μη ενασχόληση της πολιτείας με τους νέους. Ενώ οι ηλιακιακή πυραμίδα στον αγροτικό τομέα είναι πράγματι απελπιστική και έχει σχολιασθεί αρκετά κι ενώ οι έρευνες δείχνουν ότι χωρίς καταρτισμένους νέους παραγωγούς δεν μπορεί να βελτιωθεί η παραγωγή και η ανταγωνιστικότητα κι ενώ η κρίση γιγαντώνει, η επίσημη Πολιτεία δείχνει σαν να μην θέλει νέους στο αγροτικό επάγγελμα. Οι Υπουργοί κατά καιρούς, κάνουν φυσικά αισιόδοξες ανακοινώσεις. Η πραγματικότητα είναι όμως δύσκολη, η πολιτικές εξαγγελίες δεν μεταφράζονται σε πράξη. Ας κάνει τον κόπο κάποιος να διαβάσει ψύχραιμα την υπουργική απόφαση για τους «νέους αγρότες»: όροι, προϋποθέσεις, γραφειοκρατία, στάδια…..
Τα αντικίνητρα για τους νέους είναι πολλά (έλλειψη ενημέρωσης, ανυπαρξία συστήματος κατάρτισης, ισχυροί γραφειοκρατικοί όροι, αδυναμία πρόσβασης στην τραπεζική αγορά). Για να ξεκινήσει κάποιος σήμερα ως νέος παραγωγός είναι δύσκολο έως αδύνατο. Χωρίς αρχική βοήθεια, χωρίς χρηματοδότηση, η οικογένεια του νέους πρέπει να αναλάβει τα αρχικά έξοδα. Τα φορολογικά, η εξεύρεση γης, η συμμετοχή σε κάποιο επιδοτούμενο πρόγραμμα, η ένταξη στον ΟΓΑ, η αγορά αγροτικού αυτοκινήτου ή μηχανήματος, οι ετήσιες δηλώσεις καλλιέργειας, κοκ, όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα πολύπλοκο, δαιδαλώδες θεσμικό πλαίσιο. Ο ενδιαφερόμενος νέος ή η νέα πρέπει να κάνει ειδική έρευνα, δεν υπάρχει επίσημη πληροφόρηση ούτε καν για τους όρους και τρόπους ένταξης στο επάγγελμα. Οταν πάμε στα πιο συγεκριμένα, στην παραγωγή, στη διάθεση προϊόντων, οι πρακτικές δυσκολίες είναι φυσικά πολύ μεγάλες.
Οι νέοι κι ειδικά αυτοί του αστικού χώρου, πριν αποφασίσουν να ασχοληθούν με το ωραίο αλλά δύσκολο έργο της αγροτικής παραγωγής, θα πρέπει να ρωτήσουν τους ειδικούς, να συζητήσουν με τους ντόπιους, να εκτιμήσουν σωστά την κατάσταση: επιλογή καλλιέργειας, δυνατότητες διάθεσης του προϊόντος, εξεύρεση γης, αρχικό κεφάλαιο κίνησης, διαθέσιμος χρόνος για προσωπική εργασία, λειτουργικό κόστος καλλιέργειας, μηχανήματα, συνεργασίες επί τόπου, όλα αυτά πρέπει να συνεκτιμηθούν πριν ληφθεί η απόφαση.
Κι όμως η κρίση θέτει σημαντικά ζητήματα και θεωρώ ότι υπάρχουν δυνατότητες δημιουργίας χιλιάδων θέσεων εργασίας στον χώρο. Οχι, όμως για νέες καφετέριες….Προφανώς και θα ενοχληθούν από τις νέες ρυθμίσεις της ΕΕ υπέρ των νέων κάποια από τα υπάρχοντα ισχυρά συμφέροντα στον αγροτικό χώρο (μείωση της πίτας των επιδοτήσεων λόγω αλλαγής των κριτηρίων, ανάγκη πάταξης της ιδιότυπης εμπορίας των «ιστορικών δικαιωμάτων», αυστηροί έλεγχοι στη χρήση της γης, περιβαλλοντικά μέτρα, νέο φορολογικό πλάισιο, κλπ). (βλ. ειδικότερα http://www.agronews.gr/news/international/arthro/98108/mehri-ton-augousto-tou-2014-o-ethnikos-fakelos-gia-ti-nea-kap-/).
Συμπέρασμα: η επεξεργασία μιας εθνικής πολιτικής υπέρ των νέων αγροτών, αλλά και των νεοεισερχομένων στο επάγγελμα, είναι κάτι περισσότερο από επείγον. Η σημερινή επίσημη γραφειοκρατία ούτε θέλει, ούτε και μπορεί να δει την ουσία του προβλήματατος. Η πολιτική πρέπει να παρέμβει και να δώσει διέξοδο, κατεύθυνση, προτεραιότητες. Στελέχη έχουμε, επιστήμονες έχουμε, εμπειρία έχουμε, ενδιαφερόμενους νέους και νέες έχουμε. Σύστημα δεν έχουμε. Εδώ και τώρα, χρειάζεται πολιτική πρωτοβουλία και ειλικρινής διάλογος με στόχο το νέο ελληνικό αγροτικό μοντέλο. Υπουργεία, Περιφέρειες, παραγωγοί, Πανεπιστήμια, Ενώσεις, μεταποίηση, κοκ, όλοι πρέπει να καταθέσουν τις προτάσεις τους.
Είναι γνωστό ότι η νέα ΚΓΠ θα υποχρεώσει την κάθε εθνική κυβέρνηση να έχει ειδικό φάκελλο (2%) για τους νέους αγρότες, αλλά κι αυτό για τα ελληνικά δεδομένα, λόγω της κρίσης, δεν θα είναι λειτουργικό, αν δεν υπάρχει εθνική και περιφερειακή πολιτική, με κριτήρια, προτεραιότητες και σύστημα. Ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης δήλωσε σε συνέντευξή του (εφημερίδα AGRENDA, 8/06/13) ότι θα υπάρξει ειδική μέριμνα για τους νέους και τους νεοεισερχόμενους στο επάγγελμα. Ετσι πρέπει να γίνει, αλλά στην πράξη και όχι ως διακήρυξη, ώστε να μην επαναληφθούν τα προβλήματα του παρελθόντος, η ασάφειες και η γραφειοκρατία που ταλαιπωρούν τον χώρο. Το αγροτικό επάγγελμα έγινε στην πράξη ένα «κλειστό απάγγελμα»: είναι καιρός να ανοίξει, να αποτελέσει τον μοχλό της αλλαγής του μοντέλου της ελληνικής οικονομίας που εξακολουθεί να είναι εσωστρεφές και καταναλωτικό. Πρέπει τώρα να γίνει εξωστρεφές και παραγωγικό. Χρειαζόμαστε την τρόϊκα και γι αυτό;
Ενδιαφέρει συνεπώς το επιχειρηματικό αγροτικό πνεύμα των νέων και όχι τα κλειστά, τα ιστορικά δικαιώματα που αφορούν (πχ) και τους …..κληρονόμους των παραγωγών καπνού. Φτάνει πιά με τα ιστορικά δικαιώματα των συνταξιούχων, των παλιών, κοκ, δικαιώματα που τα έδωσε η Πολιτεία εδώ και 10 χρόνια για παραγωγή και που πουλούνται σήμερα σε ιδιωτική βάση και χωρίς επίσημα παραστατικά, ενώ η Πολιτεία δεν παρεμβαίνει.
Ολα ξεκινούν τώρα. Οπως γράφει στο περιοδικό ΑΓΡΟTERRA της 29ης Ιουνίου 2013 ο Θοδωρής Παναγούλης «σύμφωνα με παράγοντες του αγροτικού χώρου, η νέα ΚΑΠ δεν είναι «αυτόματος πιλότος». Αντίθετα, απαιτεί από τις χώρες-μέλη πολύ καλή γνώση των ιδιαιτεροτήτων τους. Συνεπώς, η χώρα μας θα πρέπει πλέον να σχεδιάσει πολύ καλά το μοντέλο γεωργίας που θέλει να εφαρμόσει, έστι ώστε να αξιοποιήσει τα κονδύλια που της αναλογούν από τη νέα ΚΑΠ και να στηρίξει τους έλληγνες αγρότες την επόμενη επταετία».